Идоракунии тағйирот дар ташаккул ва рушди мутахассисони касбӣ барои кадрҳои иқтисодиёти рақамӣ

Идоракунии тағйирот дар соҳаи таълими иқтисодирақамӣ густариши босуръати мундариҷаи нави тамоми салоҳиятҳои касбиро талаб мекунад. Дар зери маҳфуми “иқтисоди рақамӣ” - “фаъолияти иқтисодӣ, ки дар он омили калидии истеҳсол маълумотҳои рақамӣ, коркарди миқдори калон ва истифодаи натиҷаҳои таҳлил аст, ки дар муқоиса бо шаклҳои анъанавии идоракунӣ метавонад самаранокии навъҳои гуногуни истеҳсолот, технологияҳо, таҷҳизот, нигоҳдорӣ, фурӯш, интиқол мол ва хизмат” фаҳмида мешавад. Экосистемаи иқтисодиёти рақамӣ шарикии ташкилотест, ки ҳамкории муттасили платформаҳои технологии онҳо, хадамоти интернетӣ, системаҳои таҳлилӣ, системаҳои иттилоотии мақомоти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон ташкилотҳо ва шаҳрвандонро таъмин менамояд.

Қайд карда мешавад, ки истифодаи васеи технологияҳои нави иттилоотӣ ва коммуникатсионӣ ба марҳилаи нави иқтисодиёт - иқтисоди рақамӣ ва ташаккули экосистемаи он мусоидат менамояд. Роҳи асосии таъмини самаранокии иқтисоди рақамӣ ҷорӣ кардани технологияи коркарди маълумот мебошад, ки хароҷотро барои истеҳсоли молҳо ва хизматрасонӣ коҳиш медиҳад.

Ҳадафҳои асосии татбиқи технологияҳои иттилоотӣ дар соҳаи ҳамкориҳои давлат ва тиҷорат, ташаккули заминаи нави технологӣ дар иқтисодиёт инҳоянд:

а) саривақт паҳн кардани маълумоти боэътимод оид ба паҳлӯҳои гуногуни рушди иҷтимоию иқтисодӣ, аз ҷумла маълумоти омори расмӣ;

б) фароҳам овардани шароит барои рушди ҳамкориҳои электронӣ байни иштирокчиёни фаъолияти иқтисодӣ, аз ҷумла ташкилотҳои молиявӣ ва мақомоти давлатӣ;

в) истифодаи инфрасохтори ҳукумати электронӣ барои пешниҳоди хадамоти давлатӣ, тиҷоратӣ ва ғайритиҷоратӣ, ки аз ҷониби шаҳрвандон талаб карда мешавад;

г) пешбурди лоиҳаҳо оид ба ҷорӣ намудани идоракунии электронии ҳуҷҷатҳо дар созмонҳо, фароҳам овардани шароит барои баланд бардоштани эътимод ба ҳуҷҷатҳои электронӣ, татбиқ дар шакли электронии муайянсозӣ ва тасдиқи иштирокчиёни муносибатҳои ҳуқуқӣ;

д) таъмини дастрасии шаклҳои электронии муносибатҳои тиҷоратӣ барои корхонаҳои хурд ва миёна;

е) ихтисори бори маъмурӣ ба субъектҳои соҳибкорӣ бинобар истифодаи технологияҳои иттилоотӣ ва коммуникатсионӣ ҳангоми санҷишҳо аз ҷониби мақомоти назорати давлатӣ ва мунисипиалӣ ва ҳангоми ҷамъоварии маълумоти расмии оморӣ;

ж) пешниҳоди дастрасии дурдаст ба хизматрасониҳои бонкӣ, аз ҷумла ҷорӣ намудани усулҳои ягонаи санҷиши иттилоотb ҳангоми хизматрасонии бонкӣ дар шакли электронӣ;

з) рушди ҳамкориҳои иттилоотии фаромарзӣ, аз ҷумла таъмини фазои эътимод ба имзоҳои электронӣ.

Маълум аст, ки ҳамаи ин тадбирҳо ба дастгирии ҳуқуқӣ эҳтиёҷ доранд. Чунин ба назар мерасад, ки таъсиси системаи дастгирии ҳуқуқии иқтисодиёти рақамӣ бо ду омил вазифаи ниҳоят мушкил аст.

Якум, танзими мутавозини иқтисодии рақамӣ на танҳо танзими мусбати шакли нави муносибатҳо, балки чораҳои танзимкунандаро оид ба таъмини амнияти рақамиро дар назар дорад. Пайдо кардани тавозуни дуруст байни озодии органикии интернет ва хатарҳои афзояндаи амнияти рақамӣ шарти пешрафти иқтисоди рақамӣ мебошад.

Дуюм, муваффақияти иқтисоди рақамӣ ҳангоми барнома, танҳо ба хусусияти миллии он шубҳаовар аст. Ба монанди ҷомеаи ҷаҳонии иттилоотӣ, иқтисоди рақамӣ дар ибтидо ба робитаҳои васеи трансмиллӣ нигаронида шуда буд. Таъсис додани иқтисоди рақамӣ дар як давлат, ки сегменти миллии Интернетро ба таври қатъӣ танзим мекунад. Идоракунии рушди иқтисоди рақамӣ ба мутобиқ намудани заминаи меъёрии ҳуқуқӣ ба навъҳои нави муносибатҳо, объектҳои нав ва субъектҳои рақамӣ иқтисодиёт, инфрасохтор, технологияҳо, таъмини қабул, нигоҳдорӣ ва коркарди маблағи маълумоте, ки дар иқтисодиёти рақамӣ тавлид, таъмини дастрасии ғайритабъизӣ ба маълумоти бо риояи ҳимояи ҳуқуқ ва манфиатҳои қонунии субъектҳо ва соҳибони маълумот, тарбияи кадрҳои баландихтисос, таъмини амнияти иттилоотӣ, таҳияи қарорҳои амалӣ барои сифатан нав дар истифодаи технологияҳои иттилоотӣ ва телекоммуникатсионӣ дар соҳаи идоракунии давлатӣ ва мунисипалӣ, тандурустӣ, маориф, идоракунии шаҳрҳо ва дигар бахшҳои иқтисодиёт мебошад.

Вазифаи дигаре, ки ҳалли меъёриеро талаб мекунад, фароҳам овардани шароити мусоид барои ҷамъоварӣ, нигоҳдорӣ ва коркарди маълумот, аз ҷумла истифодаи технологияҳои нав, ба шарте ки ҳифзи ҳуқуқ ва манфиатҳои қонунии субъектҳо ва соҳибони маълумот таъмин карда мешавад. Яке аз чораҳои қонунгузорӣ оид ба ҳавасмандгардонии рушди иқтисоди рақамӣ қабули санадҳои меъёрии ҳуқуқие мебошад, ки лоиҳаҳои ивазкунандаи воридот ва лоиҳаҳои ба содирот нигаронидашударо дар соҳаи технологияҳои рақамӣ пешбинӣ мекунад. Инчунин, ҳалли масъалаҳои ҳамаҷонибаи идоракунии давлатӣ, аз ҷумла ба рушди иқтисоди рақамӣ таъсир мерасонад, масалан, муттаҳидсозӣ бо санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ "гузариш аз ҳамоҳангсозии матнҳои санадҳои меъёрӣ ба ҳамоҳангсозии мушкилот” ва қарорҳои дахлдори меъёрӣ танзими оқилона муҳим аст. "Барои таъмини татбиқи платформаи электронӣ барои таҳияи лоиҳаи санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ, ки хусусияти бекоғазонаи раванди қонунгузориро таъмин мекунад, аз ҷумла аз нуқтаи назари кор бо нусхаҳои мавҷудаи ҳуҷҷатҳо ва ворид намудани тағйирот ба лоиҳаҳои санадҳо дар вақти воқеӣ, санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ қабул карда шаванд." Сарфи назар аз меъмории то андозае “импрессионистӣ” -и ин барнома, он ба назари мо муҳим мебошад, яъне эътирофи дигаргуниҳои ногузир дар идоракунии давлатӣ, ки таҳти таъсири иқтисоди рақамӣ рух медиҳад, оварда шудааст. «Бисёре аз коршиносон бар он ақидаанд, ки гузариш ба иқтисоди рақамӣ, ки ҳоло рух дода истодааст, ҳамчунин боиси бозбинии нақши давлат дар идоракунии иқтисодиёт мегардад. Тамоми системаи идоракунии давлатӣ, ҳадди ақал, бояд ба объекти таъсир, пеш аз ҳама аз ҷиҳати суръат, сифати қарорҳои қабулшуда мутобиқ мебошад. Дар он иқтисодиёти рақамӣ (электронӣ) ҳамчун мафҳуми муносибатҳои иҷтимоӣ, ки ҳангоми истифодаи технологияҳои электронӣ, инфрасохтор ва хидматрасониҳои электронӣ, технологияҳо барои таҳлили миқдори зиёди маълумот ва пешгӯӣ бо мақсади муносибгардонии истеҳсол, тақсимот, мубодила, истеъмол ва баланд бардоштани сатҳи рушди иҷтимоию иқтисодии давлатҳо ба вуҷуд меоянд, фаҳмида мешавад.

Дар марҳилаи ташаккули иқтисоди рақамӣ, дар сурати мавҷуд набудани амалияи кофӣ барои арзёбии мувофиқати татбиқи чораҳои алоҳидаи маҳдудкунанда мебошад,ки танзими маҳдудкунанда метавонад ба рушди иқтисодии насли нави технологӣ монеа эҷод кунад ва, мутобиқан, кишварро аз иқтисоди пешрафтаи ҷаҳон дар соҳаи навсозии бахшҳои анъанавии истеҳсолӣ ва хизматрасонӣ пеш гузорад. Инчунин такмил додани тартиботи идоракуниро назорат кунад. Вобаста ба ин, дар солҳои наздик тавсия дода мешавад, ки танзими ҳуқуқии ғайримунтазир дар соҳаи иқтисоди рақамӣ риоя карда шавад.

Танзими кори муассисаҳои асосии иқтисоди рақамӣ, аз ҷумла:

  • Тарзи ягонаи мушаххассозӣ ва тасдиқи ашхоси воқеӣ ва ҳуқуқиро муайян карда, фазои ягонаи рақамии бо эътимод ташкил дода шавад.
  • Фароҳам овардани шароити мусоид барои ҷамъоварӣ, интиқол, ҳифз, коркард ва дастрасӣ ба маълумоте, ки бо истифодаи технологияҳои иттилоотӣ аз ҷониби шахсони воқеӣ ва шахсони ҳуқуқӣ (аз ҷумла муайян кардани ҳуқуқи ҷамъоварии чунин маълумот вобаста ба иродаи субъектҳо, шартҳои коркард ва истифодаи тиҷоратии ин маълумот.
  • {олати хондани автоматии дастгоҳҳои ченкунӣ ва сенсорҳо бе иштироки шаҳрвандон ва дигар категорияҳои истеъмолкунандагон).
  • Шартҳои аҳамияти ҳуқуқиро муайян карда, афзалияти маълумоти рақамиро нисбат ба пешниҳоди анъанавӣ дар шакли ҳуҷҷатҳои коғазӣ таъмин намоед, ки ҳамкории муштараки шаҳрвандон, бизнес ва давлатро асосан дар шакли электронӣ таъмин намояд.
  • Қоидаҳои истифодаи технологияҳои иттилоотӣ дар идоракунии давлатӣ ва иқтисодиёти Тоҷикистон муайян карда мешавад.
  • Вазъи ҳуқуқии «дуплекси маҷозӣ» ва имкони додани ҳуқуқ ба онҳо аз як шахс ба шахси дигар муайян карда мешавад.
  • Ба салоҳият бо функсияҳои нав барои гузарондани "Форсессии ҳуқуқӣ" -и ҳарсола, ки ба муайян кардани объектҳои нави эҳтимолии танзими ҳуқуқӣ нигаронида шудаанд.
  • Номгӯи низомҳои имконпазири ҳуқуқиро вобаста ба дараҷаи хатари эҳтимолии онҳо объектҳои нав ба танзим медароранд.
  • Маҳдудиятҳои қонунӣ барои рушди иқтисоди рақамӣ дар соҳаҳои марбут ба қонунгузорӣ, инчунин дар соҳаҳое, ки барои рушди соҳибкорӣ муҳим мебошанд, дар асоси принсипҳои иқтисоди рақамӣ, аз ҷумла:
  • вазъи ҳуқуқиро бояд муайян кунад ва феҳристи ягонаи муносибатҳои меҳнатиро таъсис диҳад, ба истиснои пешбурди дафтарчаи меҳнатӣ ва иваз кардани шартномаҳои меҳнатӣ ва ҳуқуқӣ бо шаҳрвандон, инчунин дигар монеаҳоро дар татбиқи муносибатҳои меҳнатӣ дар муҳити рақамӣ бартараф намояд;
  • ҷорӣ намудани шаклҳои нави ҳамкории давлат ва шахсони воқеӣ ва ҳуқуқиро бидуни ташкили стандартҳои мушаххаси шаклҳои электронии чунин ҳамкорӣ манъ кунад;
  • қоидаҳои нави ҷамъоварии маълумоти омориро муайян менамояд, ки ба ниёзҳои субъектҳои хоҷагидорӣ ва субъектҳои хоҷагидорӣ бо маълумоти зарурӣ дар вақти воқеӣ нигаронида шудаанд;
  • ҷорӣ намудани шаклҳои нави ҳамкории давлат ва шахсони воқеӣ ва ҳуқуқиро бидуни ташкили стандартҳои мушаххаси шаклҳои электронии ҳамкорӣ кардан манъ мекунад;
  • тағйироти заруриро дар системаи танзими техникӣ, стандартизатсия ва таъмини якпорчагии андозагирӣ барои мутобиқ кардани онҳо ба дигаргуниҳои зуд ва рушди технологияҳои рақамӣ зарур аст;
  • ташаккул додани системаи дастгирӣ ва ҳавасмандгардонии субъектҳои хоҷагидорӣ ба инноватсияҳо ва таҳқиқот дар соҳаи технологияҳои рақамӣ;
  • ба танзими андоз бо мақсади ҳавасмандгардонии рушди иқтисоди рақамӣ тағйирот ворид мекунад.

Дар робита ба мониторинг, муайян кардани мониторинги риояи ҳама талаботҳоро дар низоми «равзанаи ягона» (ба истиснои кори мақомоти ҳифзи ҳуқуқ), вазъи ҳуқуқии ягонаи «ташкилоти назоратӣ», ки мутобиқати ширкатҳоро ба талаботҳои муқарраршуда, вазъи ҳуқуқии «ташкилоти танзимкунанда» ба таъсисдар мавриди фаъолияти ширкатҳо, алтернатива ба санадҳои ҳуқуқии идоравӣ, қоидаҳои рафтор дар асоси принсипҳои кам кардани танзими нолозим ва бесамар, инчунин додани супоришҳои ҳатмӣ ба шуъбаҳо оид ба таҳия ва ворид намудани санадҳои меъёрии ҳуқуқии болоии ҳуқуқиро назорат мекунад.

Хулосаи асосие, ки аз ҳуҷҷатҳои таҳлилшаванда бармеояд ин аст, ки дар иқтисоди рақамӣ муносибати идоракунии давлатӣ тағйир меёбад. Умуман идоракунии давлатӣ ва алахусус дар соҳаи иқтисодиёт, худ ба назар гирифта ё ислоҳ карда намешавад. Аллакай дар марҳилаи гузаштаи ислоҳоти маъмурӣ диққати асосӣ ба барномаи муштариён ва расонидани хадамоти давлатӣ дода мешуд. Тибқи маълумоти расмӣ, ташаккули системаи ҳукумати электронӣ яке аз унсурҳои сохтории барномаи иқтисоди рақамӣ ба ҳисоб меравад. Тахмин меравад, ки принсипҳои барномаи муштариён, ташаккули муҳити ҳамгирошудаи рақамӣ барои ҳаёти шаҳрвандон ва созмонҳо, таъмини афзоиши мунтазами сифати хидматҳои электронии давлатӣ ва мунисипалӣ, коҳиш додани хароҷотҳои давлатӣ ва оптимизатсияи мутақобилаи онҳо асоси ҳукумати электрониро ташкил медиҳанд.

Ҳамин тариқ, ба маънои муайян, идоракунии давлатӣ бо назардошти мантиқи худ ба як системаи калонтари иқтисоди рақамӣ "татбиқ карда мешавад". Ин чунин маъно дорад, ки тағйироти инқилобӣ лозим аст - идоракунии давлатӣ бояд таҳти таъсири омили технологии беруна, ки ба талаботи иқтисоди рақамӣ асос ёфтааст, барқарор карда шавад.

Бобоева Н.Б. сармуаллимаи кафедраи электроникаи

факултети физикаю техникаи МДТ

“Донишгоҳи Давлатии Хуҷанд ба

номи академик Бобоҷон Ғафуров”,

Ашӯрова Т.А. н.и.п., дотсенти кафедраи электроникаи

факултети физикаю техникаи МДТ

“Донишгоҳи Давлатии Хуҷанд ба

номи академик Бобоҷон Ғафуров”,

Бадалов М.Д. н.и.т. кафедраи электроникаи факултети

физикаю техникаи МДТ “Донишгоҳи Давлатии

Хуҷанд ба номи академик Бобоҷон Ғафуров”.

МАРКАЗИ ИТТИЛООТ