Технологияи иттилоотӣ ва саҳми он дар рушди иқтисоди рақамӣ

Паёми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои шаҳрвандони кишварамон ҳамчун роҳнамо барои кору фаъолият хизмат мекунад. Дар Паёми навбатӣ Пешвои миллат барои пешрафти илму маориф, зарурати баланд бардоштани сифати таълим, тандурустӣ, ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ, фарҳанг, татбиқи сиёсати ҷавонон, занон, оила, рушди варзиш ва дигар самтҳои ҳаёти мамлакат таъкид намуда, ҳидояту дастурҳои муфиде пешниҳод намуданд. Дар паём фаъолияти яксолаи давлату ҳукумат ва мардуми Тоҷикистони азизамон ҷамъбаст гардида, вазифаҳо ва нақшаҳо барои соли нав, яъне соли 2025 гузошта шуданд. Ҳамаи нишондодҳои паёми имсоларо мардуми кишвар дар кору фаъолияти худ ҳамчун роҳнамо истифода намуда, дар амалишавии онҳо кӯшиш ба харҷ медиҳанд. Қарзи шаҳрвандии ҳамаи сокинони кишвар аст, ки дар амалишавии ҳар як нуқтаи паём саҳми арзандаи худро гузоранд. Ҳамзамон ба соҳаи илму маориф афзалияти аввалиндараҷа дода шуда, ба роҳбарону кормандони соҳаи маориф дастур дода шуд, ки дар баробари дастгириҳои давлат сатҳу сифати таълиму тарбия дар ҳамаи зинаҳои таълим бояд боло бардошта шавад. Махсусан мо - намояндагони соҳаи маорифи кишвар дар ин самт бояд нисбати дигар қишрҳои ҷомеа фаъолтар бошем.

Дар Паёми имсола Пешвои миллат чунин қайд намуданд:

«Тоҷикистон дар ҷодаи гузариш ба рақамикунонии соҳаҳои иқтисоди миллӣ ҷиҳати таъмин намудани шаффофияти муносибатҳои иқтисодиву молиявӣ қадамҳои устувор гузошта истодааст.

Дар панҷсолаи минбаъда ҷиҳати пешбурди иқтисоди рақамӣ бояд ба самтҳои зерин диққати аввалиндараҷа дода шавад:

Якум, такмили фаврии заминаҳои ҳуқуқӣ ва қабули санадҳои дахлдор дар самти гузариш ба иқтисоди рақамӣ.

Дуюм, то шабакаҳои панҷ – ҷӣ (5G) инкишоф додани инфрасохтори рақамӣ, рушди марказҳои коркарди маълумот, таъсиси махзани мукаммали миллии маълумот.

Сеюм, рақамикунонии пурраи хизматрасониҳои давлатӣ ва ташкили махзани ягонаи хизматрасониҳои давлатӣ.

Чорум, рушди сармояи инсонӣ бо роҳи омӯзиш ва бозомӯзии кадрҳо доир ба технологияҳои иттилоотӣ дар дохил ва хориҷи кишвар ва баланд бардоштани маърифати истифодаи технологияҳои рақамӣ.

Панҷум, истифодаи васеи зеҳни сунъӣ дар пешниҳоди хизматрасониҳо ва низоми бақайдгирии давлатӣ.

Шашум, андешидани чораҳо дар самти таъмин намудани амнияти киберии махзанҳои маълумот.

Ҳафтум, ташаккул додани соҳибкории рақамӣ ва рушди савдои электронӣ.

Ҷиҳати вусъат бахшидан ба равандҳои инноватсионӣ ва истифодаи ҳамаҷонибаи имкониятҳои технологияҳои рақамӣ дар иқтисодиёт пешниҳод менамоям, ки солҳои 2025 – 2030 «Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия» эълон карда шаванд.

Дар асри 21, технологияҳои иттилоотӣ (ТИ) ба яке аз муҳимтарин омилҳои пешрафти ҷаҳонӣ табдил ёфтаанд. Иқтисоди рақамӣ, ки асоси онро иттилоот ва технология ташкил медиҳанд, рушди устувор ва таъмини самаранокии иқтисодиётро таъмин менамояд. Имрӯз технологияҳои иттилоотӣ имконият медиҳанд, ки истеҳсолот, савдо, молия ва хизматрасониҳо дар шакли рақамӣ амалӣ гарданд. Ин мақола ба нақши технологияҳои иттилоотӣ дар рушди иқтисоди рақамӣ равшанӣ меандозад ва намунаҳои амалӣ аз таҷрибаи кишварҳои пешрафтаро таҳлил мекунад.

Технологияи иттилоотӣ маҷмӯи воситаҳо, системаҳо ва барномаҳои компютериест, ки барои ҷамъоварӣ, нигоҳдорӣ, коркард ва интиқоли маълумот истифода мешаванд. Он ҳамчун воситаи асосӣ барои тавсеаи имкониятҳои инсонӣ дар омӯзиш, таҳлил ва идоракунии равандҳои иқтисодӣ ва иҷтимоӣ баромад мекунад.

Масалан, дар ширкатҳои муосир, системаҳои автоматикунонии раванди истеҳсолот ва идоракунии маълумот ба роҳ монда шудаанд. Ин системаҳо на танҳо суръат ва самаранокиро зиёд мекунанд, балки хатогиҳоро коҳиш медиҳанд.

Иқтисоди рақамӣ ҳамчун модели нави иқтисодӣ ба рақамикунонӣ ва технологияҳои иттилоотӣ асос меёбад. Он равандҳои иқтисодиро дар шакли рақамӣ меорад, ки натиҷаи он самаранокии баланд ва истифодаи сарчашмаҳо бо самара мебошад.

Хусусиятҳои асосии иқтисоди рақамӣ инҳоянд:

• Истифодаи платформаҳои рақамӣ барои тиҷорат ва савдо.
• Таҳлил ва банақшагирии маълумоти калон (Big Data).
• Рушди шабакаҳои иҷтимоӣ ва тиҷорат дар интернет.
• Интегратсия ва автоматикунонии равандҳои молиявӣ ва истеҳсолӣ.
• Норасоии инфрасохтори рақамӣ, махсусан дар минтақаҳои дурдаст.
• Хавфҳои амнияти иттилоотӣ ва ҳамлаҳои кибернетикӣ.
• Набудани кадрҳои баландихтисос дар соҳаи ТИ.
• Қоидаҳо ва қонунгузориҳои маҳдудкунанда дар баъзе кишварҳо.
• Сармоягузорӣ ба инфрасохтори рақамӣ ва густариши шабакаҳои интернет.
• Таъмини таҳсилоти рақамӣ ва омодасозии мутахассисони нав.
• Тақвияти ҳамкориҳои байналмилалӣ барои мубодилаи таҷрибаҳо.
• Рушди системаҳои ҳимояи амнияти иттилоотӣ.

Технологияҳои иттилоотӣ дар иқтисоди рақамӣ нақши калидӣ мебозанд. Онҳо имкон медиҳанд, ки равандҳои мураккаби иқтисодӣ содда ва босамар гарданд.

Дар иқтисоди рақамӣ маълумоти калон (Big Data) яке аз сарчашмаҳои асосии таҳлил мебошад. Системаҳои таҳлилӣ ба ширкатҳо кӯмак мерасонанд, ки бо истифодаи маълумоти воқеӣ қарорҳои самарабахш қабул кунанд. Масалан, ширкатҳои маркетингӣ бо таҳлили рафтори муштариён хизматрасониҳои худро такмил медиҳанд.

Ҳарчанд иқтисоди рақамӣ бартариҳои зиёде дорад, аммо барои татбиқи пурраи он кишварҳо ва ширкатҳо ба мушкилот рӯбарӯ мешаванд:

Барои ҳалли мушкилоти мазкур, кишварҳо ва ширкатҳо метавонанд тадбирҳои зеринро андешанд:

Технологияи иттилоотӣ калиди рушди иқтисоди рақамӣ мебошад. Он на танҳо иқтисодро рушд медиҳад, балки имкониятҳои нави инноватсионӣ ва иҷтимоиро низ фароҳам меорад. Бо татбиқи стратегияҳои дуруст дар самти рушди рақамикунонӣ, кишварҳо метавонанд ба рушди устувори иқтисодии худ ноил шаванд ва дар рақобати ҷаҳонӣ мавқеи пешсафро ишғол кунанд.

Назаров Мардонқул –муаллими кафедраи методикаи таълими математика ва технологияи иттилоотӣ, факултети математкиаи МДТ «ДДХ ба номи академик Бобоҷон Ғафуров»